Praktische gevolgen van de nieuwe EU-regels over de digitale diensten en markten

1. De belangrijkste praktische gevolgen van de DSA

1.1 Er komen eerst en vooral nieuwe maatregelen tegen illegale online goederen, -diensten of -inhoud.

Met "illegale inhoud" wordt bijvoorbeeld bedoeld het delen van beelden van seksueel misbruik van kinderen, het onrechtmatig en zonder toestemming delen van privébeelden, online stalking, de verkoop van niet-conforme of namaakproducten, de verkoop van producten of het aanbieden van diensten die een inbreuk vormen op het consumentenbeschermingsrecht, het onbevoegde gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal, het illegaal aanbieden van accommodatiediensten of de illegale verkoop van levende dieren.

De DSA legt nieuwe mechanismen op waardoor gebruikers illegale online inhoud kunnen signaleren en platformen kunnen samenwerken met gespecialiseerde "betrouwbare flaggers" om illegale inhoud te herkennen en te verwijderen. 

De status van "betrouwbare flagger" wordt toegekend aan entiteiten die aan elk van de volgende voorwaarden voldoen:

• specifieke expertise en bevoegdheid hebben voor het opsporen, identificeren en melden van illegale inhoud;
• collectieve belangen vertegenwoordigen en onafhankelijk zijn van enig online platform;
• hun activiteiten uitvoeren met als doel berichten tijdig, zorgvuldig en objectief in te dienen.

Dit kunnen zowel overheidsinstanties zijn als bijvoorbeeld industrieverenigingen die de belangen van hun leden behartigen.

Met erkende, betrouwbare flaggers werken, kan bijvoorbeeld interessant zijn voor merkeigenaren die de strijd willen aanbinden met namaakgoederen en deze namaakgoederen sneller en gemakkelijker wensen te laten verwijderen.

Tegelijkertijd zullen onlineplatforms over verplichte procedures moeten beschikken om illegale goederen te verwijderen.

1.2 Elke tussenhandelsdienst – waaronder online platforms – is verplicht een centraal contactpunt aan te stellen waarmee gebruikers rechtstreeks, snel en gebruiksvriendelijk kunnen communiceren.

Enerzijds moet het hier gaan om een centraal elektronisch contactpunt dat bedoeld is voor operationele doeleinden en dat ook kan worden gebruikt door betrouwbare flaggers en beroepsorganisaties die een specifieke relatie hebben met de aanbieder van de tussenhandelsdienst.

Elke tussenhandelsdienst moeten ook een centraal contactpunt voor afnemers van diensten aanwijzen dat een snelle, rechtstreekse en efficiënte communicatie mogelijk maakt, in het bijzonder via gemakkelijk toegankelijke middelen, zoals telefoonnummers, e-mailadressen, elektronische contactformulieren, chatbots of instant messaging. Dit contact moet dus ook mogelijk zijn op niet-geautomatiseerde manier.

Met "afnemers van de dienst" wordt bedoeld zowel de zakelijke gebruikers als de consumenten en de andere gebruikers. Dus zowel de bedrijven die een online platform inschakelen om hun goederen aan te bieden als de consumenten die via een online platform goederen wensen aan te kopen.

1.3 Gebruikers krijgen nieuwe rechten.

Zij kunnen illegale inhoud melden, klacht indienen bij een platform, beslissingen van platforms aanvechten wanneer hun inhoud wordt verwijderd of beperkt en eisen dat ze op de hoogte gebracht worden wanneer dat gebeurt, minnelijke schikkingen bereiken, klacht indienen bij hun nationale autoriteit in hun eigen taal of schadevergoeding eisen voor inbreuken op de regels. Representatieve organisaties zullen ook de rechten van gebruikers kunnen verdedigen bij grootschalige inbreuken op de wet.

1.4 Ook komen er nieuwe regels inzake de traceerbaarheid van zakelijke gebruikers op online marktplaatsen om verkopers van illegale goederen te helpen identificeren.

Online marktplaatsen zullen verplicht zijn hun handelaren te traceren (volgens het principe "ken uw zakelijke klant") via steekproeven in de bestaande databanken en dit ter controle van het feit of de producten of diensten op hun sites aan de wetgeving voldoen. Zij moeten inspanning leveren om de traceerbaarheid van producten te verbeteren en daarbij gebruik maken van de meest geavanceerde technologische oplossingen.

Dat zal zorgen voor een veilige, transparante en betrouwbare omgeving voor eindgebruikers en zal handelaren die misbruik maken van platforms ontmoedigen om onveilige of nagemaakte goederen te verkopen.

1.5 Er komt meer transparantie over reclame.

Bepaalde soorten gerichte advertenties zullen op online platforms verboden worden. Het gaat over advertenties die gericht zijn op kinderen of die bepaalde categorieën persoonsgegevens gebruiken, zoals etniciteit, politieke opvattingen, seksuele geaardheid. 

1.6 Ook de online platforms zelf zullen op diverse gebieden transparanter moeten zijn. 

Zoals betere informatie bieden over hun algemene voorwaarden en transparantie over de algoritmen die gebruikt worden om inhoud en producten aan gebruikers aan te bevelen.

Zo zullen online platforms hun websites en apps zodanig moeten maken dat handelaars gemakkelijk aan hun informatieverplichtingen jegens consumenten kunnen voldoen.

1.7 Zeer grote platforms krijgen ook meer verantwoordelijkheden.

Zeer grote platforms en zeer grote online zoekmachines worden verplicht om maatregelen te nemen om te voorkomen dat nog misbruik wordt gemaakt van hun systemen. Zij dienen hiervoor de gepaste maatregelen te nemen en een externe controle op de effectiviteit van deze maatregelen te laten uitvoeren.

Het gaat hier meer bepaald over risico’s op desinformatie, beïnvloeding van verkiezingen, cybergeweld tegen vrouwen of schadelijke inhoud voor minderjarigen. Deze maatregelen moeten wel worden onderworpen aan onafhankelijke audits omdat deze mogelijk een beperking kunnen zijn van de vrijheid van meningsuiting.

1.8 Alle platforms moeten eveneens beschikken over een crisisresponsmechanisme in geval van ernstige bedreiging van de volksgezondheid en veiligheidscrises, zoals een pandemie en oorlog.

1.9 Tevens komt er een verbod op het gebruik van misleidende links op online platforms.

Dit om te voorkomen dat gebruikers keuzes kunnen maken die ze niet van plan waren te maken (de zogenaamde donkere patronen).

Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer gebruikers worden weggeleid naar een verdachte website die zij niet hebben willen bezoeken.

1.10 Last but not least, worden er ook toezichtstructuren opgericht.

Daarbij wordt een EU-wijd samenwerkingsmechanisme tussen de nationale regelgevende instanties en de Commissie opgezet.

De EU-landen nemen hierin de belangrijkste rol op zich, hierbij ondersteund door een nieuwe Europese raad voor digitale diensten.

In het geval van zeer grote onlineplatforms en zeer grote onlinezoekmachines zal de EU-Commissie echter zelf rechtstreekse toezichthoudende en uitvoerende bevoegdheden hebben en kan zij in de ernstigste gevallen geldboetes opleggen tot 6 % van de wereldwijde omzet van een dienstverlener en zelfs aan een rechtbank vragen om de  diensten van malafide platforms die weigeren te voldoen aan belangrijke verplichtingen en het leven en de veiligheid van de mensen in gevaar brengen, tijdelijk op te schorten.

2. De belangrijkste praktische gevolgen van de DMA

2.1 De belangrijkste nieuwigheid geïntroduceerd door de DMA, is het concept van "poortwachters" : de belangrijke spelers in het kader van de digitale economie.

Dit betreft niet alleen Amazon, Alibaba en andere gelijkaardige marktplatformen, maar eveneens Apple met zijn App Store, Google met zijn overheersende zoekmachine of Facebook met zijn gigantische hoeveelheid informatie over zijn gebruikers. Deze poortwachters krijgen nu een aantal verplichtingen en verboden opgelegd teneinde de digitale economie toegankelijk en vrij te maken voor elkeen.

Bedrijven moeten zelf nagaan of zij voldoen aan de criteria van poortwachter en moeten de Commissie hierover spontaan de noodzakelijke informatie verstrekken.

De Commissie zal dan, op basis van deze informatie of na een marktonderzoek, die bedrijven aanwijzen die kwalificeren als poortwachters.

Uiterlijk zes maanden nadat een bedrijf als poortwachter werd aangewezen, moet het dan voldoen aan de verplichtingen en verboden die in de DMA zijn vastgesteld. Wanneer poortwachters niet in de EU zijn gevestigd, moeten zij een wettelijke vertegenwoordiger binnen de EU benoemen die zal dienen als aanspreekpunt.

2.2 Enkele verplichtingen die de DMA aan poortwachters heeft opgelegd, zijn bijvoorbeeld:

• eindgebruikers moeten de mogelijkheid hebben om voorgeïnstalleerde apps eenvoudig te verwijderen of de standaardinstellingen van besturingssystemen, virtuele assistenten of webbrowsers die hen naar de producten en diensten van de poortwachter sturen, te wijzigen en ze moeten toegang hebben tot keuzeschermen voor essentiële diensten;
• eindgebruikers moeten de mogelijkheid hebben apps of app stores van derden te installeren die het besturingssysteem van de poortwachter gebruiken of daarmee samenwerken;
• eindgebruikers moeten hun abonnementen op kernplatformdiensten van de poortwachter even gemakkelijk kunnen opzeggen als dat ze die abonnementen kunnen afsluiten;
• derden moeten in staat gesteld worden om contact te nemen met en vragen en verzoeken te richten aan de eigen diensten van de poortwachter;
• de zakelijke gebruikers die reclame maken op hun platform moeten toegang krijgen tot de instrumenten voor prestatiemeting van de poortwachter en tot de informatie die adverteerders en uitgevers nodig hebben om zelf de resultaten van hun advertenties na te gaan;
• zakelijke gebruikers in staat stellen hun aanbod op het platform te promoten en buiten het platform contracten met deze klanten te sluiten;
• zakelijke gebruikers moeten de toegang krijgen tot de gegevens die tijdens hun activiteiten op het platform van de poortwachter worden gegenereerd.

2.3 Aansluitend op deze verplichtingen, werden de poortwachters ook heel wat verboden opgelegd, zoals bijvoorbeeld:

• de gegevens van zakelijke gebruikers gebruiken wanneer ze met hen concurreren op hun eigen platform;
• hun eigen producten of diensten gunstiger rangschikken dan die van derden, bijvoorbeeld in app-stores;
• app-ontwikkelaars verplichten gebruik te maken van bepaalde diensten van de poortwachter (zoals betaalsystemen of authenticatieaanbieders) om in app stores van de poortwachter te verschijnen;
• eindgebruikers buiten de kernplatformdienst tracken met het oog op gerichte reclame, zonder dat hiervoor effectieve toestemming is gegeven;
• consumenten verbieden om buiten het platform contact te leggen met bedrijven;
• gebruikers verhinderen om automatische geïnstalleerde software of apps te verwijderen.

2.4 De DMA heeft geprobeerd om een evenwicht te vinden tussen de rechtmatige belangen van de poortwachters en de belangen van de zakelijke gebruikers en eindgebruikers. De volgende zaken mogen poortwachters wel nog doen:

• Derde partijen in staat stellen in bepaalde specifieke situaties met de eigen diensten van de poortwachter samen te werken;
• Zakelijke gebruikers toegang geven tot de gegevens die deze zelf op het platform van de poortwachter genereren;
• Adverteerders en uitgevers die hun platform gebruiken, de nodige tools en informatie geven om advertenties zelf op het platform van de poortwachter te analyseren;
• Zakelijke gebruikers in staat stellen hun aanbod op het platform te promoten en de contracten met klanten buiten het platform af te sluiten.

2.5 Wat als een poortwachter de regels negeert?

Dan kan de Commissie geldboeten opleggen tot maximaal 10 % van de totale wereldwijde jaaromzet van het bedrijf, of 20 % in geval van herhaalde overtredingen, en dwangsommen tot maximaal 5 % van de totale wereldwijde dagomzet van het bedrijf. In geval van systematische inbreuken kan de Commissie aanvullende maatregelen opleggen. 

De Commissie is als enige bevoegd voor de handhaving van de DMA en kan:

• nagaan of bedrijven als poortwachters opereren eventueel een marktonderzoek uitvoeren of een bedrijf dat niet voldoet aan de kwantitatieve criteria toch niet voldoet aan kwalitatieve criteria om als poortwachter aangemerkt te worden;
• de verplichtingen voor poortwachters zo nodig dynamisch updaten;
• systematische inbreuken op de DMA verhelpen.

3. Algemeen besluit

Met deze twee verordeningen is het duidelijk dat de EU de digitale toekomst voor Europa zelf wil vorm geven en niet de almacht van de grote spelers wenst te ondergaan.

Zowel de DSA als de DMA hebben als doel een veiligere digitale ruimte te creëren waar de grondrechten van gebruikers worden gewaarborgd en beschermd en waarbij een krachtig kader voor transparantie wordt opgelegd en duidelijke verantwoordelijkheden worden bepaald teneinde de concurrentie op de digitale markt te stimuleren.

Deze regels zijn uiteraard van toepassing binnen de EU maar gelden ook voor online tussenpersonen die buiten de EU zijn gevestigd en hun diensten binnen de EU aanbieden.

Concreet zorgt de DSA er dus voor dat burgers een betere bescherming genieten van hun grondrechten en meer keuze hebben, hetgeen zou moeten resulteren in lagere prijzen en dat ze minder last gaan hebben van illegale inhoud op online platforms.

Aanbieders van digitale diensten krijgen op hun beurt meer juridische zekerheid en weten beter waar ze aan toe zijn omdat de regelgeving geharmoniseerd is.

Zakelijke gebruikers van digitale diensten zullen meer keuze hebben qua aanbieders hetgeen ook voor hen zou moeten leiden tot betere voorwaarden, een betere toegang tot de brede EU-markt via onlineplatforms en een betere bescherming tegen aanbieders van illegale inhoud, zoals bijvoorbeeld namaakgoederen. Bovendien zijn ze verzekerd van een snel en gebruiksvriendelijk contact met het digitale platform waarop ze actief zijn.

Globaal genomen zorgt de DSA voor een democratische controle op de dominante online platforms zodat er minder risico is op bijvoorbeeld manipulatie en desinformatie.

De DMA op haar beurt tracht de concurrentieverstorende praktijken van de digitale giganten zoals Google, Apple en Amazon te bestrijden en hun dominantie op de Europese digitale markt te corrigeren door nieuwe verplichtingen en verboden op te leggen en dit op straffe van zware boetes. Hierdoor zouden de kleinere platforms, de kleine en middelgrote ondernemingen en startups meer kansen moeten krijgen om te groeien en te concurreren op markten die worden gedomineerd door dominante spelers.

Innovatieve bedrijven zijn gegarandeerd van een gelijk speelveld met de grotere platforms waardoor er voor de gebruikers meer keuze zal zijn. Eindgebruikers zullen gemakkelijker toegang krijgen tot en werken met diensten die een alternatief vormen met poortwachters en zullen ook gemakkelijker van platform kunnen veranderen. Dit zou moeten leiden tot een betere dienstverlening tegen lagere prijzen voor de eindgebruikers op de digitale markt.

Voor bedrijven zijn de twee Verordeningen van groot belang omdat zij de markt van de digitale diensten opener en veiliger maken en hierdoor de regels daaromtrent die binnen de EU gelden, harmoniseren en verduidelijken. Zij bieden daarmee een wereldwijde maatstaf voor onlinebedrijven door hen een modern, duidelijk en transparant kader aan te reiken waarin rechten worden geëerbiedigd en verplichtingen worden gehandhaafd.

Dit biedt wereldwijd nieuwe kansen op innovatie, groei en gelijke kansen voor iedereen.  

Indien u hieromtrent vragen hebt, aarzel dan niet onze specialisten te contacteren: +32 (0)2 747 40 07 of info@seeds.law.